Dialekt mazowiecki to mowa, której używa się nie tylko na Mazowszu,
ale także na Mazurach, Warmii czy Podlasiu. Szczególnie znana jest gwara
warszawska.
Dialekt mazowiecki, wbrew swojej nazwie, nie obejmuje samego
geograficznego Mazowsza, ale o wiele większy obszar, w skład którego
wchodzą Warmia i Mazury, Podlasie i Suwalszczyzna. Od wschodu zasięg
dialektu mazowieckiego zamyka granica z Litwą i Białorusią, zachodnia
granica przebiega w okolicach: Skierniewic, Łowicza, Płocka i Mławy,
północna to rejony Ostródy, Olsztyna i Suwałk. Południowa granica
przebiega w otoczeniu Grójca, Garwolina, aż po Włodawę na wschodniej
granicy Polski.
Granice te są jednak umowne i dialekt mazowiecki sięga tak naprawdę
dalej, trudno dokładnie określić, dokąd. Powodem są migracje
mazowieckiej ludności poza ten obszar i ekspansywny charakter samego
dialektu, który rozszerza się na pograniczach. Jego wpływy można
zaobserwować np. w okolicach Radomia, Lublina czy Kielc.
Obszar dialektu mazowieckiego jest również podzielony wewnętrznie na
mniejsze obszary gwarowe: Mazowsze północno-zachodnie, Mazowsze
północno-wschodnie, Mazowsze południowo-zachodnie, Mazowsze
południowo-wschodnie.
Cechy dialektu mazowieckiego:
1.Mazurzenie (wymawianie głosek s, z, c, dz zamiast ogólnopolskich sz, ż, cz, dź), np.:
szyja – syja
żyto – zyto
czysto – cysto
jeżdżę - jezdze
2.Dodanie „ł” w nagłosie, np.:
okno – łokno
owca – łowca
3.Zamiast ogólnopolskiego „a” w „o” zwłaszcza w grupach „-ał”, np.:
wstał – wstoł
4.Grupy głosek „ke”, „ge” wymawiamy albo twardo albo miękko, np.:
cukierek – cukerek
kiedy – kedy
5.Grupy głosek „-ami”, „-emi”, „-ymi” wymawia się jako „amy”, „emy”, „ymy”, np.:
rękami – rękamy
takimi – takymy
6.Przyrostek „ak” w nazwach istot niedorosłych, np.: szczeniak, dzieciak.
7.„l” przed „i” wymawiamy twardo, np.:
lizak – lyzak
lipa – lypa
8.Głoski zmiękczone:
a) pi (pj, pchi, psi), np.: piesek – pjesek – pchiesek, psiesek
b) bi (bj, bh, bzi), np.: biały – bjały – bhiały – bziały
c) mi (mj, mni), np.: miał – mjał – mniał
Gwary:
W obrębie dialektu mazowieckiego funkcjonują także odrębne gwary:- Gwara kurpiowska, na terenach Ziemi Łomżyńskiej, Ziemi Różańskiej, Ziemi Nurskiej, Ziemi Wiskiej oraz północno-wschodniej części Ziemi Ciechanowskiej
- Miejska Gwara Warszawska w obrębie aglomeracji warszawskiej
- Gwara Liwska na terenach Ziemi Liwskiej odznaczająca się znacznymi wpływami dialektu poleskiego
Po warsiasku:
Gwara warszawska to twór stosunkowo nowy, liczący sobie nie więcej niż
trzysta kilkadziesiąt lat. Stanowi ona mieszankę polszczyzny ogólnej
z typowymi cechami dialektu mazowieckiego i wpływów z języków obcych –
rosyjskiego, niemieckiego, jidysz.
Charakterystyczna dla gwary warszawskiej wymowa takich sylab, jak:
„sze”, „kę” i „gę” jako „sie”, „kie” i „gie”, a z kolei zmiękczonych
sylab „kie”, „gie” jako twardych „ke” i „ge” (powszechna jest też wymowa
„i” jako „y”). Na przykład: „Podałbym renkie, ale nie mogie”, „malyna”
itd.
Taka siemrana warsiaska mowa to zjawisko w znacznej mierze historyczne.
Zagłada i rozproszenie mieszkańców Warszawy w czasie II wojny światowej,
a następnie masowy napływ ludności z innych części kraju, w znacznym
stopniu unicestwiły warsiaską gware. Obecnie można ją usłyszeć jedynie
wśród nielicznych starszych mieszkańców, szczególnie Pragi, która nie
została tak zniszczona przez wojnę. Znacznie ma także wykształcenie
użytkowników – lepiej wykształceni nie mówią gwarą, dlatego
w poszukiwaniu warsiawiaków mówiących gwarą należy wybrać się
w ciemniejsze uliczki w okolicy placu Szembeka czy Bazaru Różyckiego.
(autor : Tadeusz Baranowski)
O gwarze warszawskiej w Kurierze Warszawskim:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz